Om de zes maanden brengt het Mitvim-instituut belangrijke trends in het regionale buitenlandse beleid van Israël in kaart op basis van de maandelijkse rapporten van het instituut die de lopende ontwikkelingen volgen. Van januari tot juni 2019 hebben we de volgende 10 trends geïdentificeerd:
1) Partijleiders gebruiken buitenlands beleid als hulpmiddel bij verkiezingscampagnes, maar vermijden een diepgaande discussie over de kwesties.
Premier Benjamin Netanyahu gebruikte de arena van het buitenlands beleid om zijn verkiezingscampagnes in 2019 te stimuleren, waarbij hij vergaderingen met buitenlandse leiders opzette om zijn internationale reputatie en diplomatieke invloed te onderstrepen. Oppositiepartijen probeerden ook de diplomatieke arena te gebruiken om hun positie te verbeteren. Labor’s Avi Gabbay bezocht de VAE; Benny Gantz van Blue and White sprak AIPAC en de München Security Conference toe; Yair Lapid van Blue and White ontmoette de Franse president Emmanuel Macron en ging naar Japan voor gesprekken met de ministers van buitenlandse zaken en defenisie; en Meretz-voorzitter Tamar Zandberg ontmoette de president van de Palestijnse Autoriteit Mahmoud Abbas. De kwesties zelf, waaronder het vredesproces met de Palestijnen, werden echter verbannen naar de zijlijn van het publieke debat.
2) Netanyahu maakt openlijk beleidsdoelen bekend die hij in het verleden heeft verborgen.
Netanyahu heeft van oudsher expliciete verklaringen over zijn doelen met betrekking tot gevoelige kwesties van het buitenlands beleid vermeden, maar er is een verschuiving gaande. In 2018 verklaarde hij dat Israël de verdeeldheid tussen de lidstaten van de EU wilde verdiepen om consensus over het Israëlische beleid te voorkomen, en stapte hij terug van het Israëlische beleid van dubbelzinnigheid met betrekking tot aanvallen op Iraanse doelen in Syrië. In de eerste helft van 2019 voegde hij duidelijke verklaringen toe over Israëlische inspanningen om de Palestijnse verdeling tussen de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook in stand te houden, om de noodzaak van vooruitgang bij vredesonderhandelingen te voorkomen, en zei dat Israël de feitelijke annexatie van nederzettingen wil. Netanyahu profiteert van de krachtige steun van de Trump-regering om openlijk beleid te bevorderen dat afwijkt van internationale normen, zonder dat er veel tegenstand ontstaat.
3) Israël vermijdt oorlog in Gaza, steunt het Hamas-regime en ondermijnt de Palestijnse Autoriteit.
Ondanks verschillende escalatierondes die bijna resulteerden in een breed militair offensief in de Gazastrook, koos Israël ervoor om oorlog te voorkomen. Het onderhandelde met Hamas, stemde in met bemiddeling door Qatar, Egypte en de VN en keurde de overdracht van grote bedragen aan Qatarese gelden naar Gaza goed. Door dit te doen, probeerde de Israëlische regering de Hamas-heerschappij te behouden en de interne Palestijnse splitsing te voeden om de haalbaarheid van een tweestatenoplossing te ondermijnen. Tegelijkertijd verzwakte Israël de PA door belastinggeld in te houden dat het voor de Palestijnen inzamelt, en probeerde vervolgens de schade te beperken om de ineenstorting van de autoriteit te voorkomen en de voortdurende veiligheidscoördinatie met de Israëli’s te waarborgen.
4) Israël werkt onopvallend samen met Trump aan het vredesplan
Door herhaalde vertragingen bij de onthulling van het vredesplan kon de Israëlische regering haar reactie positief onder ogen zien zonder te moeten botsen met de Amerikaanse regering over specifieke details, die zij wellicht minder aantrekkelijk zouden vinden. De bezorgdheid van Israël over het plan ebde weg naarmate de coördinatie met de gezanten van Trump nauwer werd en het verwelkomde het besluit van de VS om eerst het economische deel van het plan te presenteren, zonder de noodzaak om een mening over politieke aspecten te geven. Niettemin voorzag het economische plan in een verband tussen de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever, wat in strijd is met het beleid van Israël om een wig te slaan tussen de twee Palestijnse gebieden.
5) De banden met Egypte worden warmer, terwijl die met Jordanië afkoelen.
Toen Israël en Egypte de 40e verjaardag van hun vredesverdrag markeerden, werden de economische en defensiebanden sterker, zoals publiekelijk bleek uit een verklaring van president Fattah el-Sisi over veiligheidssamenwerking met Israël en een uitnodiging aan minister van Energie Yuval Steinitz naar Caïro te komen voor de lancering van het oostelijke mediterrane gas forum. Andere banden zijn nog steeds zeer beperkt, ondanks Israëlische inspanningen om via sociale media contact te maken met het Egyptische publiek en het Israëlische toerisme naar de Sinaï te vergroten. De betrekkingen met Jordanië zijn daarentegen verslechterd door verhoogde spanningen over het Israëlische beleid ten aanzien van Jeruzalem en een grote oppositie in Jordanië tegen normalisatie. Er zijn geen aanwijzingen voor een Israëlische poging om deze trend te keren.
6) Israël bevordert afstemmingen en samenwerking in het oostelijke Middellandse Zeegebied.
Israël speelde een over het algemeen positieve rol in het oostelijke Middellandse Zeegebied, steunde de Egyptische en Cypriotische inspanningen om nieuwe regionale afstemmingen te smeden, bleef zijn trilaterale alliantie met Griekenland en Cyprus versterken en bleef de banden met Turkije behouden terwijl het nieuwe afspraken maakte tijdens zijn diplomatieke missies daar. Israël werkte samen met Amerikaanse inspanningen om tussen het en Libanon te bemiddelen in een poging om onderhandelingen over de maritieme grens te starten. Tijdens de eerste helft van 2019 vermeed Israël interventie in spanningen tussen Cyprus en Turkije over gasboringen.
7) Netanyahu ontwikkelt banden met populistische en extreem-rechtse leiders te midden van een groeiend Israëlisch begrip van de “kosten” hiervan.
De toename van de macht van extreemrechtse actoren over de hele wereld roept vragen op over het beleid van Israël ten aanzien van banden met hen en de bereidheid om compromissen te sluiten over historisch geheugen en antisemitisme. Israël moet nog een coherent beleid formuleren, hoewel het de extreem-rechtse partijen in Oostenrijk en Duitsland blijft boycotten. Vanwege een ideologische affiniteit met de wereldwijde niet-liberale as en een verlangen om pro-Israël beleid te genereren, versterkte Netanyahu banden met controversiële leiders zoals Jair Bolsonaro in Brazilië, Viktor Orbán in Hongarije, Matteo Salvini in Italië en Vladimir Poetin in Rusland. De crisis met Polen over de herdenking van de Holocaust wees op de beperkingen van dit beleid, evenals de oppositie van Joodse Diaspora-gemeenschappen en andere Israëlische actoren.
8) Verdieping crisis met het Amerikaanse jodendom en de democratische partij.
Verdenkingen van corruptie tegen Netanyahu en het zegel van goedkeuring dat hij gaf an extreem-rechtse partijen in Israël; politieke campagnes met racistische en fascistische boventonen; campagnes tegen het maatschappelijk middenveld en BDS-activisten; profilering bij grenscontrolepunten; gerapporteerde wapenverkopen in Afrika, Azië en Oost-Europa; en pogingen om het gezag van het Hooggerechtshof te beteugelen en te zorgen voor immuniteit van vervolging voor Netanyahu – dit alles leidde tot internationale minachting en tastte het imago van Israël als een liberale democratie verder aan. Samen met Israëlische stappen om de tweestatenoplossing te ondermijnen, verdiepen deze ontwikkelingen de crisis met het Amerikaanse Jodendom (met ongebruikelijke AIPAC-kritiek) en leidden ze tot ongekende en harde persoonlijke kritiek van presidentskandidaten van de Democratische Partij tegen de premier van Israël.
9) Israël graaft zichzelf in diplomatieke gaten en zoekt dan een uitweg.
Na het aanmoedigen van een harde Amerikaanse houding ten opzichte van Iran, leek Israël bezorgd te zijn over een mogelijke Amerikaanse militaire operatie en verzachtte zijn retoriek. Na de Amerikaanse kritiek op de PA te hebben aangemoedigd, vroeg Israël de VS om de druk te verminderen om de ineenstorting van de autoriteit te voorkomen. Na rekening te hebben gehouden met de Poolse Holocaustwet, begreep Israël dat het te ver was gegaan en nam het schadecontrolemaatregelen aan, waarbij kritiek op de Polen resulteerde in de annulering door Polen van een geplande Visegrad Group-top in Jeruzalem. Nadat de overdracht van buitenlandse ambassades naar Jeruzalem een centraal beleidsdoel was geworden, na de verhuizing van de Amerikaanse ambassade, heeft Israël zijn retoriek teruggeschroefd vanwege het beperkte succes.
10) Er zijn inspanningen aan de gang om het aanzien en de autoriteit van het ministerie van Buitenlandse Zaken te vergroten.
De status en het budget van het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken bleven achteruitgaan en voorafgaand aan de verkiezingen van april 2019 begonnen oppositiepartijen en het maatschappelijk middenveld te pleiten voor verandering. Netanyahu benoemde Israel Katz als minister van Buitenlandse Zaken. Het ministerie werkte samen met andere overheidsinstanties om dreigende bezuinigingen te bestrijden en probeerde het publiek bewust te maken van het belang van diplomatie en van de noodzaak om de status ervan te verbeteren. Voormalige diplomaten voerden hun publieke activiteiten op en spraken zich uit tegen de eroderende status van het ministerie en de intentie van Netanyahu (wat niet doorging) om een controversiële politieke medewerker, Ayoub Kara, te benoemen als Israëls ambassadeur in Egypte.
Dr. Roee Kibrik is onderzoeksdirecteur bij Mitvim, het Israëlische Instituut voor Regionaal Buitenlands Beleid, dat Dr. Nimrod Goren heeft opgericht en leidt.
