De raadselachtige verdwijning van een herdenkingsplaquette

‘Wie weet waar de Barmhartige Samaritaan is?’ kopt De Gelderlander. 56 jaar geleden verdween de gelijknamige plaquette, een dankbetuiging van onderduikers uit de 2e Wereldoorlog, van de gevel van het voormalige gemeentehuis van Bergharen.

Jacques Luske was tijdens de Tweede Wereldoorlog burgemeester van zowel Horssen als Bergharen. In beide dorpen regelde hij onderduikadressen voor joden, verzetsmensen en mannen die de tewerkstelling in Duitsland ontvluchtten. Op 6 maart 1944 werd Luske opgepakt en ruim negen maanden later overleed hij in concentratiekamp Neuengamme.Zondag 18 november 1945 was er in Bergharen en Horssen een door de Nijmeegse oud-onderduikers Jan Pas en Chris Clerx geörganiseerde Dag van Dankbaarheid. Na de hoogmis in Bergharen was er een plechtigheid bij het toenmalige gemeentehuis op de driesprong van de Dorpsstraat met de Wijksestraat.De oud-onderduikers deden bij die gelegenheid de dorpsgemeenschap een plaquette van de Heumense beeldhouwer Jac. Maris cadeau. Het stelde een figuur voor die een vijftal onderduikers onder zijn bescherming neemt.Luske’s zoontje Onno verrichtte die zondag de onthulling. Bij de plaquette hoorde ook een steen, met daarin gegraveerd de tekst: ‘Uit dank jegens gemeente en burgemeester Luske voor genoten bescherming. De onderduikers. Nov. 1945.’Later op de dag was er een soortgelijke plechtigheid bij het gemeentehuis van Horssen aan de Rijdt. Ook deze gemeente kreeg een plaquette van Maris cadeau, een voorstelling van de Barmhartige Samaritaan, alsmede eenzelfde steen met tekst als Bergharen eerder had ontvangen. Met dít verschil dat op de Horssense steen een fout was gemaakt. Er stond onduikers in plaats van onderduikers.Nadat het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen daar in februari 1947 toestemming voor had gegeven, werden de plaquette en steen van Maris, waarschijnlijk later dat jaar, aangebracht op de voorgevel van het Bergharense gemeentehuis. En daar hangen ze anno 2003 nog steeds.De aan Horssen aangeboden Barmhartige Samaritaan was echter op dat moment al spoorloos verdwenen. En ook is het volstrekt onduidelijk waar de steen met de graveerfout in de tekst is gebleven.Jan Herckenrath, in 1939 in Horssen geboren, had wel eens eerder van het verdwenen kunstwerk met gedenksteen gehoord. Maar pas in 2000, toen hij druk bezig was een boek over Horssen onder het burgemeesterschap van Luske te schrijven, kwam die herinnering weer bovendrijven.Van Luskes zoon hoorde hij dat de plaquette destijds provisorisch aan het gemeentehuis bevestigd was. Maar wat er daarna mee gebeurd was, wist hij ook niet. In het gemeentehuis van Druten, waarvan Horssen sinds 1984 deel uitmaakt, kon evenmin iemand vertellen waar de Barmhartige Samaritaan gebleven was.Herckenrath toog vervolgens naar het Jac. Maris Museum in Heumen. In de hoop dat dáár misschien de steen met de graveerfout in een verloren hoekje was blijven slingeren. Maar ook die reis leverde niets op. Sterker nog: in het Maris Museum had men nog nooit van de Bergharense en Horssense kunstwerken gehoord. Een recente oproep tenslotte in dorpsblad De Klep bleef eveneens onbeantwoord. Zodat Jan Herckenrath niets anders rest dan het nog één keer van alle daken te roepen: wie weet waar de Barmhartige Samaritaan is?Voor alle duidelijkheid: het destijds aan Horssen aangeboden kunstwerk van Jac. Maris is mogelijk een halve meter, of iets minder, hoog. Precies weet Herckenrath het ook niet. En het zal wellicht, net als de Bergharense plaquette, geel-bruin van kleur zijn.Wie weet waar het kunstwerk van Maris zich bevindt, kan bellen met Jan Herckenrath (0487-541395) of met dagblad De Gelderlander (024-3650397).