Het Joods Theater: de kijkdoos van Marc Chagall

In het Joods Historisch Museum is een prachtige tentoonstelling te zien van de zeven monumentale doeken die Marc Chagall schilderde voor het Joods Theater in Moskou.

Hij was gevraagd om de kostuums en decors te ontwerpen voor de openingsproductie, drie onbekende eenacters van Sjolem Aleichem.De ontwerptekeningen daarvoor zijn op de tentoonstelling te zien, evenals de schets voor het voordoek, twee typische Chagall-geitenkoppen tegenover elkaar. Helaas zijn het voordoek en de plafondschildering uit het theater verloren gegaan. Het is een wonder dat de zeven wandschilderingen wel bewaard gebleven zijn. Aan het begin van de tentoonstelling in het JHM is een maquette geplaatst waarop te zien is hoe de doeken in het theater geplaatst waren.Grote blikvanger op de expositie is het gigantische doek Inleiding tot het Joods theater, waarop Chagall de dynamische wereld van het jiddische toneel in al zijn facetten heeft afgebeeld, met vele toespelingen op de werkelijke en toneelpersonages. De onvoorstelbare beeldrijkdom wordt verklaard op ‘handleidingen’ die de soms raadselachtige voorstellingen uitleggen en in context plaatsen.Ook bij Liefde op het toneel, het meest abstracte van de zeven doeken, is uitleg een prettige hulp bij het bekijken, mede omdat dit doek heel licht van kleur is met veel nauwelijks zichtbare details.De vier kunsten, Literatuur, Dans, Theater en het wereldberoemde Muziek, met daarboven een lang smal doek genaamd Het bruiloftsmaal, vormen tesamen een soort joodse boerenbruiloft, compleet met tafel en feestelijke gerechten. De tentoonstelling laat verder een groot aantal tekeningen en studies zien voor de kostuums en decors (waarvan overigens lang niet alles ook werkelijk werd uitgevoerd), en er zijn foto?s van de productie te zien.Veel van de schtsen en foto?s zijn afkomstig uit de privé-collectie van Chagall?s kleindochter Meret Meyer Graber of zijn in bruikleen gegeven door het Centre Pompidou en het Mus&eacutee National d?Art Moderne in Parijs. De tentoonstelling wordt gecompleteerd door drie schilderijen die door het Amsterdamse Stedelijk Museum in bruikleen zijn gegeven: Zwangerschap, Kunstenaar met zeven vingers en De Violist (het doek dat wereldberoemd werd als Fiddler on the Roof, en model stond voor Muziek).Tijdens de perspresentatie van de tentoonstelling vertelde Aleksandr Morozov, de huidige directeur van de MoskouseTretjakov Galerij, de thuishaven van de doeken hoe hij de Chagall?s voor het eerst onder ogen kreeg: ?Ik werkte in de Tretjakov Galerij als manusje van alles, een simpele medewerker, in de jaren ?60. Op een dag werd besloten om een aantal doeken die opgerold lagen in het depot van het museum, een niet meer gebruikt kerkgebouw, eens te bekijken. De doeken werden naar de benedenverdieping van het museum gebracht, de plek waar sovjetrealistische kunst uit de jaren ?60 een ereplaats had. De schok was enorm, niemand had enig idee wat er tevoorschijn zou komen! Het contrast, die paradox, die kleuren, die emotionele voorstellingen!? Het is een wonder dat de Chagall?s doeken de Stalinistische zuiveringen hebben overleefd. In 1937 werden de doeken van de wanden gehaald en opgerold opgeslagen bij de niet meer gebruikte toneeldecors onder het toneel. In 1948 ging het Joods theater, dat tegen de klippen op nog jaren had weten te overleven, ter ziele na de gruwelijke moord op een van de acteurs. In 1950, beweren officiële documenten, werden de doeken in bewaring gegeven aan het Staatsmuseum Tretjakov.In een van de inleidende artiklelen in de catalogus bij de tentoonstelling staat echter een heel andere verklaring voor de redding van de zeven doeken. De kunstenaar Aleksandr Tysjler, zelf jarenlang als ontwerper verbonden aan het Joods Theater, schijnt de doeken op zijn rug naar het museum te hebben gebracht omdat hij wist dat ze anders verloren zouden gaan.In 1973 was Marc Chagall voor de eerste en laatste keer terug in Rusland, zag er, na 50 jaar, zijn werk terug, en h