De afgelopen zestig jaar is een grote stroom aan publicaties verschenen over de sjoa. Door de ineenstorting van het Oostblok werd het veel gemakkelijker om onderzoek te doen naar de misdaden in deze gebieden. ‘Leven met de Dood’ van de Hongaarse Olga Lengyel is deel van de Verbum Holocaust Bibliotheek reeks. Wekelijks bespreekt Joods.nl een document uit de serie.
Al onmiddellijk na de oorlog is de vraag gesteld of het wel mogelijk is om de omvang en diepte van de verschrikkingen in de kampen in woorden en beelden te vatten. Onze taal, de gewone woorden en beelden, lijkt tekort te schieten, waardoor romans, speelfilms, geschiedenisboeken en historische documentaires dreigen te vervallen in cliches en meeslepend drama, aldus sommige critici, voor wie alleen de authentieke stem van de getuigen telt, in de vorm van autobiografieen, getuigenverklaringen, verhalen en interviews. Daarvan zijn er inmiddels duizenden, van verschillende kwaliteit, verschenen – en er komen er nog steeds bij.
Een van de oudste en meest invloedrijke getuigenissen is van de Hongaars-joodse arts Olga Lengyel, geschreven in 1945-1946, maar nu pas in Nederlandse vertaling verschenen. Lengyel kwam in Auschwitz terecht na de massale blitz-deportatie onder leiding van Eichmann, waarbij in zeven weken tijd 450 duizend joden werden weggevoerd. Haar ouders en kinderen verloor zij onmiddellijk bij aankomst, haar man zou vlak voor de bevrijding sterven. Gedurende acht maanden wist zij, in wisselende functies, te overleven.
Leven met de dood is een zeer toegankelijk geschreven, openhartig en gedetailleerd verslag van de moordende reis in de veewagens, de aankomst in het kamp, de selectie van ‘nutteloze’ mensen voor de gaskamers, het optreden van de bewakers, de medische experimenten en vrijwel alle aspecten van het dagelijks leven. Lengyel ontpopt zich als betrouwbare gids in de infernale, omgekeerde wereld van Auschwitz – een wereld waarin een poging om je kind te beschermen zijn dood betekent, waarin misdadigers zeggenschap kregen over onschuldigen, waarin het baren van een baby werd bestraft met de dood van moeder en kind, waarin een po ook dienst deed als etensbak, waarin analfabeten een kantoorbaan kregen en doden op appel moesten verschijnen.
Dood en overleven – alle facetten ervan zijn in Lengyels vroeg opgetekende herinneringen terug te vinden. Treffend zijn met name de beschrijvingen van de verhoudingen onder gevangenen, het zoeken naar wegen om te overleven en de eigen menselijkheid niet geheel te verliezen, maar ook het gedrag van de SS-leiding, met Irma Grese, de Engel des Doods, en dr. Mengele, die als God zelf beslisten wie wel en niet in leven zou blijven.
En er is nog iets. Het beeldverslag, hoe indrukwekkend ook, houdt op waar de echte verschrikkingen begonnen. Van die laatste fase is vrijwel geen visueel materiaal overgeleverd, behalve drie illegaal gemaakte opnamen. Dat zelfde geldt ook voor veel ander documentair materiaal, films, foto’s en dagboeken. Juist dat maakt verslagen als die van Olga Lengyel zo waardevol: ze geven ons een indruk van de perverse wereld die Auschwitz was.
Bronnen: deVolkskrant , 21 januari 2005, vrijzinnighumanisme.be, 10 februari 2005
Bestelinformatie:
| Via internet: verbum
Advertentie (4)
SELECTIE VAN DE REDACTIE |
