Kunst in Auschwitz 1940-1945

In het Centrum Judaicum te Berlijn is vanaf 25 mei een tentoonstelling te zien van 150 kunstwerken afkomstig uit het Staatsmuseum Auschwitz-Birkenau in Polen. Aanleiding voor de bijzondere expositie is de herdenking van de bevrijding van het concentratiekamp Auschwitz 60 jaar geleden.

Een belangrijk deel van de grotendeels onbekende museumcollectie
bestaat uit werk dat tot stand kwam in het concentratiekamp
Auschwitz-Birkenau in Oswiecim (Auschwitz). Veel van de kunstwerken
zijn portretten, maar er zijn ook landschappen, stillevens, karikaturen
en genrestukjes bij.

“De tentoonstelling is een eerbetoon aan allen die in het kamp vermoord
werden en aan hen die de verschrikkingen overleefden maar dient tevens
als waarschuwing aan komende generaties”, zegt Krystyna Oleksy,
directeur van het Poolse museum. “De pedagogische dienst van ons museum
en het Centrum Judaicum willen vanuit hun gedeelde gschiedenis en
doelstelling een antwoord proberen te geven op de vraag wat Auschwitz
werkelijk was en welke rol deze plek vandaag de dag heeft.”

Het zijn vooral de portretten die grote indruk maken: zonder
gewelddadigheden of verschrikkingen te tonen spreken ze van groot
psychisch en lichamelijk lijden. Een portret was zowel voor de
kunstenaar als de geportretteerde het tastbare en meest wezenlijke
bewijs dat ze als mens nog bestonden.

Zoals de Poolse kunstenaar Franciszek Jazwiecki in 1946 schreef: “In
het kamp ben ik blijven tekenen, vooral om te nergens aan te hoeven
denken en voor korte momenten van geluk. Ik tekende portretten met
potlood, en kon vergeten waar ik was. Ik bevond me in een andere
wereld, mijn eigen wereld, die van de kunst. Dat op tekenen de
doodstraf stond liet ik gewoon niet tot me doordringen. Niet omdat ik
zo dapper was maar omdat ik het gevaar weigerde onder ogen te zien. Het
was zo aanlokkelijk om in die eigen wereld te vertoeven.”

Het spanningsveld tussen kunst en de dagelijkse werkelijkheid in het
kamp en de verbeelding van de gruwelijkheden bieden een nieuwe visie op
en daarmee wellicht een nieuw inzicht in de geschiedenis van de
uitroeiing van de Joden en concentratiekamp Auschwitz in het bijzonder.
De tentoongestelde werken zijn meer dan alleen authentieke documenten
uit een verschrikkelijke periode: het zijn ook op zichzelf staande,
autonome kunstwerken van een geheel eigen, fascinerende schoonheid en
uitdrukkingskracht. Het is met name dit aspect dat de tentoonstelling
wil benadrukken.

De tentoonstelling Kunst in Auschwitz 1940 – 1945 is het resultaat van
intentieve, jarenlange samenwerking tussen de stichting Neue Synagoge
Berlin – Centrum Judaicum en
de Museumspaedagogischer Dienst Berlin, maar
zonder de brede steun van het Staatsmuseum Auschwitz-Birkenau in
Oswiecim, dat bereid was alle archieven en opslagruimten open te
stellen, zou het project niet van de grond zijn gekomen.

Op de website van de Museumspaedagogischer Dienst Berlin zijn enkele van de tentoongestelde kunstw