De geneesheer van Zaragosa

Tegen deze achtergrond van de Spaanse Inquisitie speelt Noah Gordons roman De Geneesheer van Zaragosa zich af. Gordon biedt de lezer een schat aan informatie in een met vaart geschreven boek. Een recensie.

In deze tijd woonden de meeste joden van Europa in Spanje. De 300.000 joden vormden als minderheidsgroep een soort noodzakelijk kwaad voor de Spaanse maatschappij. Als expanderende mogendheid kon Spanje moeilijk zonder de diensten van de joden, die onder meer bestonden uit vertaalwerk en het uitlenen van geld. Het was dan ook niet van harte dat de Spaanse vorsten uiteindelijk toestemden in het decreet om alle joden te verbannen. Bekeren alleen was namelijk geen garantie dat de joden hun jodendom ook werkelijk hadden afgezworen, zo redeneerde men.Hoewel het decreet na ondertekening nog een maand geheim moest blijven, raakte de inhoud ervan al snel bekend binnen de joodse gemeenschap. De meeste mensen konden het niet geloven; sommige families hadden al meer dan vijftien eeuwen een goed leven gehad in Spanje. Er werd dan ook heel divers op gereageerd. Sommigen bekeerden zich, anderen trokken weg, weer anderen besloten het een tijdje aan te zien en werden uiteindelijk vermoord of gedwongen te vluchten met achterlating van al hun bezittingen. Deze reacties zullen de meeste lezers bitter bekend voorkomen.Het is tegen deze achtergrond dat Noah Gordons roman De Geneesheer van Zaragosa zich afspeelt. De roman gaat over het bizarre leven van een joodse man in het Spanje van rond 1492. De joodse Yonah ben Helkias Toledano is slechts vijftien jaar wanneer het noodlot toeslaat en zijn vader wordt vermoord, vlak voor hun gedwongen vertrek in 1492. Zijn jongste broer blijkt spoorloos verdwenen te zijn. Yonah vlucht uit zijn geboortestad Toledo en verandert zijn naam uiteindelijk in Ramon Callicò. Ramon alias Yonah zwerft een kleine tien jaar door Spanje. Hij komt onder andere in het grimmige landschap van de Sierra Morena terecht, waar hij werkt als schaapherder. Later nemen we via hem een kijkje in de grotwoningen van bij Romani-zigeuners aan de rand van de stad Granada. Zij vertellen niet alleen over hun oorsprong, maar ook over het leven onder de laatste sultan Boabdil. Ook wordt Yonah als leerlingwapensmid, in Gibraltar. Door zijn ogen zien we het ambacht van het versieren van maliënkolders en schilden.Hoewel zijn aangenomen identiteit hem dwingt constant op zijn hoede te zijn, vindt Yonah uiteindelijk rust. Door een wonderlijk toeval ontdekt hij zijn roeping: anderen te helen en te genezen. Hij krijgt de kans als arts in de leer te gaan en dit beroep uiteindelijk vrij ongestoord uit te oefenen. Toch duikt er – waar hij ook komt – altijd wel iemand uit zijn Toledaans verleden op, bijvoorbeeld de gebochelde geestelijke Bonestruca. Gaandeweg ontdekt Yonah hoe het vakmanschap van zijn vader, een beroemde zilversmid, zijn familie noodlottig werd. Door het maken van een schrijn voor een relikwie was zijn vader verstrikt geraakt in een gevaarlijk machtsspel van de kerk. Wanneer hij uiteindelijk de kans krijgt de waarheid, en een aantal voorwerpen van zijn vaders hand, te achterhalen, is de cirkel rond.Noah Gordons kracht zit hem niet zozeer in filosofische bespiegelingen of psychologische diepgang. Hij overtuigt veeleer door de vaart die hij in het avontuur weet te leggen en door de schat aan informatie die hij de lezer ondertussen aanbiedt. Hij beschrijft de geschiedenis, cultuur en ambachten van Spanje en brengt een vervlogen tijd tot leven. Van ambities binnen de kerk, de geheime diensten van de conversos en de verraderlijke ziekte syfilis tot het maken van zalfjes, geheime lijkschouwingen en het opereren van staar: het hele leven laat hij de revue passeren.Hoewel de vertaling over het algemeen goed is, valt op dat vertaalster Benink soms enigzins onzorgvuldig is met joodse begrippen. Zo schrijft ze over de "biecht" van Grote Verzoendag, een term waarmee de meeste joden andere associaties zullen