Siegfried, een zwarte idylle

Hoe zou het zijn als Adolf Hitler een zoon had gehad? Mulisch’ nieuwste boek, Siegfried, is niet meer dan pretentieuze borrelpraat over dit kind, een goedgekapte schrijver en halfbegrepen Duitse mystiek, vindt Augias.

Interessante vragen wellicht, en het gedachte-experiment om Hitler een zoon te laten hebben, zou zeker een geschikte manier zijn om onze noties van goed en kwaad, schuld en boete, geschiedenis en toekomst op scherp te stellen. De kern van een dergelijk boek zou de jongen moeten zijn. Zijn dilemma is immers uiteindelijk het dilemma van alle grote literatuur: wat betekent het om iemand te zijn? Hoe vinden wij onszelf achter en voorbij alles wat ons overkomt en hoe gaan wij om met de last van onze omgeving?Het is met dit soort onderwerpen als met alle grote onderwerpen. Wanneer een schrijver een dergelijk onderwerp aanroert, kan hij om deze "grote" vragen niet echt heen. Zoals het absurd is om een boek over het overlijden van ouders louter over kamerplanten en stofzuigerzakken te laten gaan, is het grotesk om een boek over een kind van Hitler over een goedgekapte schrijver en halfbegrepen Duitse mystiek te laten gaan. Toch is dat precies wat Harry Mulisch in zijn jongste boek, Siegfried, doet.Siegfried is een boek over niets. Of, zoals Mulisch zelf zou zeggen, een boek over het Niets. Hiermee wordt echter niet de mistige mystiek van Heidegger bedoeld (hoewel Mulisch hem ? en vele andere filosofen ? regelmatig kort en plichtmatig aanhaalt). Nee, Siegfried beoogt te gaan over het ?alles verzwelgende Niets? in het centrum van de onzalige geschiedenis van de twintigste eeuw: Hitler. Het vertelt het verhaal van een buitengewoon succesvol schrijver ? ene Rudolf Herter in wie wij moeiteloos Mulisch zelf herkennen – die, briljant en achteloos, het geheim van Hitler ontsluiert. Dat doet hij tijdens een verblijf in Wenen, waar een bejaard echtpaar hem het bestaan van de zoon van Hitler uit de doeken doet. Deze oude lieden waren eens Hitlers dienstboden en voedden het kind voor hem op. Zij hebben het uiteindelijk ook voor hem gedood, daar Hitler er door een samenzwering in zijn omgeving van overtuigd was geraakt dat zijn zoon joods bloed had. Deze ontboezeming vormt de ruggengraat van het boek. Zij is voor Herter de sleutel waarmee hij het wezen van Hitler blootlegt. Hoe hij dat echter doet, blijft voor de lezer een raadsel.Mulisch vliegt hoog in dit boek ? hij wil niets minder dan de geschiedenis en de persoon van Hitler duiden en van een metafysisch kader voorzien. Evenals zijn mythische voorganger overschat hij echter de kracht van zijn vleugels en stort hij jammerlijk neer. Hoewel Mulisch/Herter vrijwel zijn hele boekenkast over de lezer heen laat vallen om zijn inzichten duidelijk te maken, blijft het niet meer dan pretentieuze borrelpraat. Een dieptepunt wordt bereikt in een passage waarin hij de foetus van Hitler ervan bechuldigt Nietschze te hebben vermoord. Gebabbel over schuldige foetussen ? zelden trad de obscuriteit van Mulisch? verwarde geest duidelijker in de openbaarheid.Siegfried is een on-boek. Het bevat geen verhaal, geen inzicht en veel ijdeltuiterij. Mulisch is er inderdaad in geslaagd een boek over niets te schrijven, maar dan gewoon met een kleine letter. De lezer moet zich niet laten foppen door de barrage van grote namen uit de filosofie en dit boek zien als wat het in feite is: borrelpraat van een ijdele zelfbenoemde intellectueel.Harry Mulisch, Siegfried, een zwarte idylleAmsterdam, De Bezige Bij, 2001,gebonden, 213 pagina?s,fl. 39,90U kunt het boek ook on line bestellen:SiegfriedH. Mulisch