Joods Deventer op film

Aan de hand van de wandelroute van ANWB/VVV langs joodse plaatsen in Deventer heeft de videogroep van het Etty Hillesum Centrum een film gemaakt. Ook persoonlijk documentatiemateriaal van of over mensen die op die plaatsen hebben gewerkt en geleefd zijn in de film worden verwerkt.

Deventer kende voor de oorlog een joodse gemeenschap die uit ca. 600 mensen bestond. Een deel van hen was in de jaren ’30 uit Duitsland gevlucht, een ander deel bestond uit jonge joden van elders die in Deventer en omgeving opleidingen volgden om daarna naar Palestina te gaan. Van deze gemeenschap hebben 400 mensen de concentratiekampen niet overleefd. Na de oorlog werd de gemeenschap nog kleiner doordat gezinnen naar Israël emigreerden.Tien jaar geleden introduceerde Manja Pach, medeoprichtster van het Etty Hillesum Centrum, een wandeling langs plaatsen in Deventer waar joden gewerkt en geleefd hebben. Het in 1995 opgerichte centrum aan de Roggestraat 3 (in het gebouw van de eerste in 1799 gebouwde Deventer synagoge) is vernoemd naar de in 1943 vermoorde joodse Etty Hillesum. Zij heeft dagboeken nagelaten waarin nadruk op verdraagzaamheid wordt gelegd. De wandelroute is als boekje verkrijgbaar bij de VVV.De videowerkgroep van het Etty Hillesum Centrum heeft de wandelroute als uitgangspunt genomen voor een film. De werkgroep bestaat uit Tineke Metz, Lex Rutgers en Ria ter Haar. De film beslaat een tijdsbestek van grofweg 1900 tot 1980.In de film, die ongeveer 40 minuten duurt, is Lex Rutgers de verteller. Hij loopt door Deventer en verhaalt over de geschiedenis van de Deventer joden. ‘Die geschiedenis is te interessant om vergeten te worden. We hebben het nauwelijks over de oorlog, maar vooral over wat joodse mensen aan de Deventer cultuur en bedrijfsleven hebben bijgedragen.’In de film wordt materiaal gemonteerd dat de filmmakers van particulieren hebben gekregen.’Opvallend is dat er voor de oorlog liefst 50 joodse winkels en bedrijven in Deventer waren’, zegt Rutgers. Voorbeelden zijn de sigarenfabriek van Müller, de rijwielzaal van Moos Polak en de elastiekfabriek van Fortuin.De Deventer joden waren goed geïntegreerd in de samenleving. Ze hadden wel een eigen toneelvereniging, maar ze hadden bijvoorbeeld ook veel niet-joodse klanten, vertelt Rutgers.Historisch materiaal verzamelen is tijdrovend en soms lastig omdat mensen bijvoorbeeld emotioneel geblokkeerd zijn. Het is onmogelijk een compleet beeld te geven. ‘Arme families zoals Zacharias zijn in de oorlog geheel uitgemoord en juist die arme mensen hadden geen geld om foto?s te laten maken.’Uit ruim twintig familienalatenschappen is er toch heel wat materiaal tevoorschijn gekomen, waaronder unieke foto’s die nooit eerder zijn gepubliceerd.Een eerste versie van de film wordt op zondag 19 januari vanaf 16.00 uur in het Etty Hillesum vertoond. De toegang is gratis.De filmmakers hopen dat een deel van het publiek nieuw historisch materiaal meeneemt of uit eigen ervaring of uit overlevering informatie kan geven waarmee de film aangevuld kan worden.Ook laat de werkgroep een nieuw filmpje over de joodse begraafplaats aan de Diepenveense weg zien alsook een film die Johnny Levy in 1958 heeft gemaakt in het toen straatarme Noordenbergkwartier. Hij heeft daar veertig jaar gewerkt bij de firma Noach. Bijzonder is dat Levy onlangs zelf, ruim veertig jaar na dato, commentaar heeft ingesproken bij de film.