Nieuw: De Joodse Bibliotheek deel I ‘Voor bijna alles bang geweest’

In deze rubriek wordt telkens een oud of nieuw, bekend of minder bekend boek met een Joods thema besproken dat het verdient gelezen te worden. Deze keer Voor bijna alles bang geweest van Lisette Lewin, uit 1989.

De titel van dit boek zal bij veel mensen tot de verbeelding spreken. Angst is immers een fenomeen waar iedereen in zijn of haar leven ooit wel mee te maken heeft gehad. Toch is het verband tussen de titel en de inhoud van het boek niet direct duidelijk, want het woord ‘angst’ komen we in het boek niet veel tegen. We maken kennis met het hoofdpersonage Emma Morgenblatt, die als kind de oorlog overleeft door onder te duiken bij een familie op een boerderij. We volgen haar ontwikkeling tot jonge volwassen vrouw.

Ouder-kindrelatie
Lewin geeft met haar scherpe psychologische inzicht de relatie weer tussen Emma en haar ouders. Ze laat zien dat Emma´s stiefmoeder (haar biologische moeder overleeft de oorlog helaas niet) verwachtingen heeft waar de kleine Emma niet aan kan voldoen. Het veroorzaakt een dynamiek waarin Emma boos en beledigd raakt, en vervolgens met schuldgevoelens een weg terug naar haar stiefmoeder zoekt. Natuurlijk zijn ouders ook gewoon mensen, die de moeilijkheden in hun persoonlijkheid vaak onbewust overdragen op hun kinderen. Het boek laat echter zien hoe oorlog, waarbij gezinsleden wegvallen en oorlogstrauma’s een zware last vormen, een bijkomend negatief effect kan hebben op de dynamiek binnen een gezin.

‘Selbsthass’
Een ander thema dat in dit boek een grote rol speelt, is de moeilijke verhouding tot het eigen Joods-zijn. De instructie van haar niet-Joodse stiefmoeder om ‘zich zo min mogelijk Joods te gedragen’ legt wat dat betreft ook niet bepaald een goed fundament. Wanneer veel later een man van de Joodse Gemeente haar als lid probeert te werven, zegt Emma: “Ik ben er echt niet zo blij mee dat ik Joods ben meneer. Het Joods zijn is een groot ongeluk. Alle Joden hebben een trauma. Joden zijn paranoïde, hypochonder en neurotisch”. In een interview in Trouw -enkele jaren na de publicatie van het boek- noemt Lewin Emma’s verhouding tot haar Joods-zijn zelfs een vorm van ‘zelfhaat’. Deze term hoor je vandaag de dag ook nog weleens, maar je kunt je afvragen of de term niet te overdreven en veroordelend is, en voorbijgaat aan het feit dat een kritische houding op de eigen (groeps)identiteit ook een manier kan zijn om antwoord te vinden op de vraag: ‘wie ben ik’? Ironisch genoeg is Emma zelf, met haar kritische kijk op sociale vraagstukken en het Jodendom, door en door Joods. Door omstandigheden komt ze in aanraking met de praktische kant van het Jodendom (Rosj Hasjana, sjabbat) en lijkt ze er ook wel de nodige affectie voor te ontwikkelen.

Desoriëntatie
Emma weet eigenlijk niet zo goed welke richting haar leven opgaat. Ze komt in Parijs terecht, waar op dat moment het existentialisme van Jean-Paul Sartre hoogtijdagen viert. Later komt ze terecht in socialistische en Marxistische kringen. Lewin illustreert dat naast de drang tot intellectuele verrijking, de mens ook een kuddedier is, dat zich graag voegt bij sociale en intellectuele groepen. Emma’s ietwat impulsieve gedrag zorgt ervoor dat de lezer zich soms lipbijtend afvraagt of ze iets niet beter had kunnen laten. Tegelijkertijd is het natuurlijk zo dat vele van ons door schade en schande wijzer zijn geworden. De manier waarop Emma het leven met al zijn beloften en teleurstellingen, ‘draagt’, dwingt respect en ontroering bij de lezer af.

Stijl
Lewin grijpt je aandacht met haar heldere taalgebruik en gevoel voor humor. Ze schrijft met een frisse ongedwongenheid, maar lijkt het soms ook niet te kunnen laten om met ‘chique’ woorden te strooien (‘feeëriek’, ‘polyglot’, ‘homerisch’) -iets waar je je als lezer trouwens niet per se aan stoort. Als taalliefhebber geniet je van de Hollandse woorden die inmiddels, jaren later, verouderd zijn en niet meer zo vaak gebezigd worden. Je waant je even in het Amsterdam van de jaren ’60, waar de straten en sommige cafés tot op de dag van vandaag nog dezelfde zijn, en waarin ook het losbandige leven van destijds eigenlijk niet eens zoveel verschilt van de huidige maatschappij. Maar bovenal is de kans groot dat je na het lezen van dit boek, hoofdpersonage Emma in je hart hebt gesloten.

‘Voor bijna alles bang geweest’ van uitgeverij Nijgh en Van Ditmar is nieuw of tweedehands te verkrijgen via bol.com en boekwinkeltjes.nl van €1,75 tot €17,50

 

Advertentie (4)