De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Mike Pompeo, kondigde deze week aan dat de Verenigde Staten de Israëlische Joodse nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever niet langer als illegaal zullen beschouwen. JTA maakte een uitleg over wat de nederzettingen zijn, hoe ze worden bekeken in Israël en over de hele wereld, en wat deze aankondiging zou kunnen betekenen.
Wat zijn de nederzettingen? Hoeveel Israëliërs wonen daar?
In de Zesdaagse oorlog van 1967 veroverde Israël grote delen van het grondgebied van buurlanden. Israël nam het Sinaï-schiereiland en de Gazastrook van Egypte over, de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem van Jordanië en de Golanhoogten van Syrië.
Israël trok zich later terug uit de Sinaï en Gaza en annexeerde Oost-Jeruzalem en de Golan. Het leger controleert nog steeds de Westelijke Jordaanoever, een gebied tussen Israël en Jordanië, maar heeft het niet geannexeerd. Dit betekent dat de Westelijke Jordaanoever volgens de Israëlische wet niet als een volledig deel van het land wordt beschouwd, hoewel veel Israëli’s van mening zijn dat dit wel zo is.
Israëli’s begonnen kort na de oorlog met het vestigen van civiele nederzettingen in deze gebieden, meestal op de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem. Oost-Jeruzalem bevat de oude stad, de thuisbasis van de heiligste locaties van de stad voor joden, christenen en moslims, waaronder de Westelijke Muur (Klaagmuur) en de Al-Aqsa-moskee. Ongeveer 200.000 Israëli’s en 370.000 Arabieren wonen nu in Oost-Jeruzalem.
Ongeveer 405.000 Joodse Israëli’s wonen op de Westelijke Jordaanoever, in de joodse wereld bekend bij haar Bijbelse naam Judea en Samaria, naast 1,9 miljoen Palestijnen die geen staatsburgers van Israël zijn, maar burgers die vallen onder het bewind van de Palestijnse Autoriteit (PA).
Er zijn ongeveer 130 nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever, variërend van kleine dorpen van 100 mensen in de buurt van Arabische steden, tot de stad Ariel met een bevolking van 19.000, tot de orthodoxe enclave met harediem in Modiin Illit, die net over de groene lijn en heeft circa 70.000 inwoners.
Op de Golanhoogte, waar Israël grenst aan Syrië, wonen ongeveer 22.000 Israëli’s naast 26.000 Druzen. Israël annexeerde het grondgebied en beschouwt deze bewoners dus niet als kolonisten, hoewel een groot deel van de internationale gemeenschap de claim afwijst. In maart erkende president Donald Trump de Israëlische soevereiniteit over de Golan, het eerste land dat dit officieel deed.
Israëli’s hadden zich eerder ook op de Gazastrook en het Sinaï-schiereiland gevestigd, maar nederzettingen daar werden geëvacueerd toen Israël zich uit die gebieden terugtrok.
Wat zegt internationaal recht over nederzettingen?
Oost-Jeruzalem, de Westelijke Jordaanoever en de Golanhoogten worden allemaal algemeen beschouwd als illegaal bezet onder internationaal recht.
In 2004 heeft het Internationaal Gerechtshof een adviserende positie uitgesproken dat Israëlische nederzettingen werden ingesteld in strijd met het internationale recht. Israëlische nederzettingen worden ook algemeen beschouwd als een schending van het Vierde Verdrag van Genève, dat een bezetter verbiedt delen van zijn eigen burgerbevolking “over te dragen naar het grondgebied dat het bezet”. Zowel Israël als de Verenigde Staten hebben dit verdrag geratificeerd.
Het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken betoogt dat nederzettingen het internationale recht niet schenden, omdat ze ‘op wettig verworven grond liggen die niet tot een eerdere wettige soeverein behoorde’, en in veel gevallen moderne incarnaties van historische Joodse dorpen zijn.
Wat zegt de Israëlische wet over de nederzettingen?
Het is gecompliceerd. Juridisch gezien worden Israëlische nederzettingen anders behandeld dan steden en dorpen in Israël. De Israëlische regering – in het bijzonder een deel van het ministerie van Defensie genaamd de Civil Administration – moet aanvullende bouw in de nederzettingen goedkeuren voordat nieuwe huizen kunnen worden gebouwd.
Maar in de praktijk zien nederzettingen er net zo uit als elke andere kleine stad in Israël – tot identieke straatnaamborden en openbaar vervoer. Ariel bijvoorbeeld op de noordelijke Westelijke Jordaanoever is via een grote snelweg verbonden met Tel Aviv en heeft de Ariel University, een grote universiteit.
Nederzettingen die niet zijn goedgekeurd door het ministerie van Defensie worden ‘buitenposten’ genoemd en zijn over het algemeen kleiner en bevinden zich verder van de grens tussen de Westelijke Jordaanoever en Israël. Velen zijn gebouwd op particulier Palestijns land en het Israëlische Hooggerechtshof heeft af en toe uitspraken gedaan die vereisen dat ze worden gesloopt. Een wet uit 2017 was bedoeld om sommige van deze schikkingen met terugwerkende kracht te legaliseren, hoewel de uitvoering ervan door de rechtbank werd geblokkeerd.
Pompeo zei in zijn aankondiging dat de Amerikaanse erkenning zich niet zou uitstrekken tot nederzettingen die de Israëlische rechtbanken illegaal achten. Hij zei ook dat de nieuwe positie niet vooruitloopt op de status van de Westelijke Jordaanoever in een definitief vredesakkoord dat Israëliërs en Palestijnen ooit zouden kunnen bereiken. Daarover gesproken…
Wat is de betekenis van de nederzettingen voor het vredesproces?
De Israëlisch-Palestijnse onderhandelingen zijn al meer dan vijf jaar dood, dus op dit moment heeft de aankondiging van Pompeo slechts een theoretische impact op een toekomstige Israëlisch-Palestijnse overeenkomst.
Maar in het verleden waren vredesbesprekingen grotendeels gebaseerd op het inzicht dat uiteindelijk een Palestijnse staat op de Westelijke Jordaanoever zou worden gevestigd. Omdat er nederzettingen op dat grondgebied zijn, hebben veel vredesvoorstellen opgeroepen om de grote nederzettingenblokken aan de Israëlische grens deel uit te laten maken van Israël en de rest te evacueren.
Palestijnen zien de nederzettingen niet alleen als een schending van het internationale recht, maar zien ze ook als fysieke en ideologische obstakels voor vrede. Naast het innemen van het grondgebied van een zogenaamde Palestijnse staat, zien Palestijnen uitbreiding van de nederzetting als een signaal dat Israëliërs niet oprecht zijn om zich terug te trekken uit het grondgebied. Palestijnen hebben ook geprotesteerd tegen geweld door kolonisten.
De Israëlische mening over de nederzettingen is verdeeld. Volgens een peiling in 2018 van het Israel Democracy Institute, ondersteunt 47 procent van de Joodse Israëli’s een tweestatenoplossing, die vermoedelijk de ontmanteling van tientallen nederzettingen zou vereisen. En uit een peiling dit jaar van het Amerikaanse Joodse Comité (AJC) bleek dat de helft van de Joodse Israëli’s van mening is helemaal geen nederzettingen zouden moeten afschaffen als onderdeel van een vredesakkoord.
Kolonisten beschouwen de Westelijke Jordaanoever als het geografische centrum van het historische land Israël, en voor religieuze joden is het als dé plaats waar veel van de gebeurtenissen in de Bijbel hebben plaatsgevonden. Veel Israëli’s geloven ook dat controle over het grondgebied cruciaal is voor de veiligheid van Israël.
Andere Israëli’s geloven dat de aanwezigheid van Israël op de Westelijke Jordaanoever onrechtvaardig is, of dat het beheersen van een grote bevolking van de Palestijnen de veiligheid, morele status of Joodse demografische meerderheid schaadt. Arabische Israëli’s zijn grotendeels tegen de nederzettingen en pleiten voor de oprichting van een Palestijnse staat.
Hoe hebben Israëlische en Palestijnse leiders gereageerd op de aankondiging van Pompeo?
De Israëlische premier Benjamin Netanyahu juichte de wijziging toe, net als Benny Gantz, zijn politieke rivaal die in de laatste uren probeert een regeringscoalitie in de Knesset samen te knabbelen.
De aankondiging kan Netanyahu helpen, die dit jaar beloofde delen van de Westelijke Jordaanoever te annexeren als hij in functie zou blijven. Gantz is vager over zijn positie op de Westelijke Jordaanoever.
De Arabisch-Israëlische leider Ayman Odeh bekritiseerde de aankondiging en zei: “Geen enkele minister van Buitenlandse Zaken zal het feit veranderen dat de nederzettingen werden gebouwd op bezet land waarop een soevereine Palestijnse staat zal worden gevestigd.”
Saeb Erekat, een oude Palestijnse diplomaat en onderhandelaar met Israël, zei in een verklaring dat “met deze aankondiging de regering Trump aantoont in hoeverre zij het internationale systeem bedreigt met haar onophoudelijke pogingen om het internationale recht te vervangen door de wet van de jungle.”
En hoewel de aankondiging van de regering Trump kwam, deed een waarschuwing voor de beleidswijziging dat ook. De Amerikaanse ambassade in Jeruzalem gaf een reiswaarschuwing voor Amerikanen en zei dat ze het doelwit konden zijn van “individuen en groepen die tegen de recente aankondiging van de staatssecretaris waren.” Het is Amerikaanse werknemers verboden om de Westelijke Jordaanoever en de oude stad van Jeruzalem te bezoeken.
Marcy Oster heeft bijgedragen aan dit rapport.
