Freud

Smuel in zijn nieuwe column over Sigmund Freuds visie op het jodendom en Mosje, Mozes.

Sigmund Freud tussen zijn dochter Anna en zijn vrouw, 1937Wat was Freuds verhouding met het jodendom? Zijn laatste boek draagt de naam: De man Moes en de monotheïstische religie. In dit boek probeert Freud zijn diepe gehechtheid aan het jodendom te verenigen met zijn idealen van wetenschap en verlichting. Zijn band met het jodendom tracht hij te beschrijven in een voorwoord van de Hebreeuwse uitgave van zijn boek Totem en Taboe. Hij schrijft: ?Geen van de lezers van dit boek zal zich gemakkelijk kunnen verplaatsen in de gemoedstoestand van de auteur, die de heilige taal niet verstaat, volledig vervreemd is van de godsdienst van zijn vaderen – evenals van elke andere godsdienst – en geen deel kan hebben aan nationalistische idealen.?Helaas heeft Freud de stichting van de Staat Israël niet meegemaakt. In 1938 stierf hij in Londen, waarnaar hij uit Wenen vluchtte voor het nazisme. Ik ben ervan overtuigd dat Freud apetrots zou zijn geweest op zijn volk als hij het uitroepen van de Staat Israël door Ben Goerion had mogen meemaken.Freud vervolgt: (de auteur die vervreemd is van zijn godsdienst) ?maar toch de verbondenheid met zijn volk nooit heeft verloochend, zichzelf, als jood ervaart en ook niet anders wenst. Zou men hem vragen: Wat is er nog joods aan je als je al dit met je geloofsgenoten hebt opgegeven?, dan zou hij antwoorden: nog zeer veel waarschijnlijk de essentie.?Deze passages klinken mij geruststellend in de oren. Het grootste deel van de Israëlische bevolking en de joden in de diaspora is niet vroom, maar heeft een wel diepe en onverbrekelijke verbondenheid met het jodendom. Dajenoe.De figuur van Mozes, Mosje, heeft Freud in hoge mate geïntrigeerd en in het bovengenoemde boek poogt hij een analytische reconstructie te maken van Mozes? grote betekenis voor het jodendom. Als u vroom bent en Freuds poging u irriteert, dan kunt u dit artikel wellicht beter niet uitlezen. Smuel heeft hier heus wel begrip voor.Volgens Freud was Mozes geen jood maar een Egyptenaar. Een hoge beambte, misschien wel een prins van de koninklijke dynastie, en een ijverige aanhanger van het monotheïstisch geloof van Amenhotep IV zo rond 1350 voor de gewone jaartelling. Na de dood van de farao stortte de nieuwe religie in elkaar en stierf de achttiende dynastie uit. De eerzuchtige Mozes met zijn alle idealen verloor hiermee alle hoop en besloot een nieuw volk te scheppen en op te voeden in de grootste religie van zijn meesters. Hij liet zich in met de Semitische stam die sinds de tijden van Hykos in Egypte woonde en werd hun hoofd. Hij leidde hen naar de vrijheid, gaf hun de vergeestelijke Aton-religie en voerde als teken van afzondering de besnijdenis in.Wat later de joden van hun god Jahwe roemden, namelijk dat hij hen uitgekozen had en hen uit Egypte heeft bevrijd, was letterlijk van toepassing op Mozes, vond Freud. Met de uitverkiezing en het geschenk van de nieuwe religie schiep Mozes de jood. Enkele tientallen jaren later verwierpen de joden de strenge Aton-religie en Mozes.In het land Midjan (tussen het land Israël, dat Freud nog Palestina noemt, en de westkust van Saoedi-Arabië) verbonden de volgelingen van Mozes zich met andere verwante stammen, die in de berg Sinai huizende vulkaangod genaamd Jahwe geloofden. (Freud baseerde zich hierbij op de onderzoeker Sellin.)De Mozes-religie was echter niet uitgedoofd en versmolt zich in de traditie met de religie van de Jahwepriesters uit de Midjan.Freud gaf toe dat het verhaal over Mozes wetenschappelijk niet erg betrouwbaar was en moeilijk te bewijzen. Niettegenstaande zijn Freuds theorieën over het jodendom en Mozes volgens generaties psychoanalytici wel belangwekkend. Freud paste op het verhaal over Mozes zijn psychodynamische theorieën toe, waarmee hij probeerde begrijpelijk te maken wat het joodse geloof zo sterk maakte dat het eeuwen kon overleven. Zo trach