“We are back. And we will not go away again”
Het was de derde nacht van Chanoeka 2019, in Guelph, Canada, en Hella Bergeron (meisjesnaam Cohen), een 96-jarige geïsoleerde Rotterdamse overlevende van de holocaust, was alleen in een lokaal verpleeghuis. Totdat rabbijn Raphi Steiner, de studentenrabbijn van Chabad On Campus van de Universiteit van Guelph, haar kamer binnenliep.
‘Wie ben jij?’ vroeg ze hem. De rabbijn antwoordde: ‘Ik ben rabbijn Raphi Steiner en ik ben gekomen om Chanoeka met u te vieren’. Dit vertelde Steiner, die samen met zijn vrouw Mussie Lubavitch van Guelph leidt, een stad een uur ten westen van Toronto. ‘Ik vertelde haar ook dat ik een Chanoekia en latkes bij me had.’ Bergeron barstte in huilen uit.
Steiner vroeg haar wanneer de laatste keer was dat ze een rabbijn had gezien. ‘Dat is een erg lange tijd geleden’, antwoordde Bergeron. ‘Een heel erg lange tijd.’
Een dag eerder, op maandag 23 december, had de Lubavitch-organisatie een e-mail ontvangen van een onbekende man met de naam David. Hij legde uit dat zijn moeder een overlevende was van de Holocaust en geïsoleerd woonde in een verpleeghuis in de Canadese stad Guelph, Ontario.
Ze moest echt verbinding maken met de plaatselijke Joodse gemeenschap, schreef hij, en had overal op internet gezocht om haar daarbij te helpen. ‘Help alstublieft’, vroeg hij Lubavitch, een organisatie waar in de joodse wereld de volgende grap over wordt gemaakt: ‘Waar Lubavitch is, heb je ook Coca Cola’.
Geïsoleerd in een Canadees verpleeghuis
Chana Benjaminson, lid van het redactieteam van de Lubavitch-website, stuurde de e-mail door naar Steiner, die contact opnam met David.
‘Hallo David’, schreef hij. ‘Uw e-mail aan Lubavitch is naar mij doorgestuurd. Ik ben de rabbijn hier in Guelph. Ik begrijp dat je moeder hier in Guelph is… Het zou mij een genoegen zijn uw moeder te bezoeken voor Chanoeka.’
Toen Steiner die avond Hella’s kamer binnenliep en zichzelf voorstelde, barstte ze in tranen uit. Toen haalde de rabbijn de Chanoekia te voorschijn en stak een kaars aan. Hella kon de gebeden zelf niet meer reciteren, die was ze vergeten, dus hielp de rabbijn haar met de woorden en stak toen de kleurrijke kaarsen op de kleine tinnen menora voor haar aan.
‘Oh God, ik herinner zoveel woorden niet meer’, zegt ze in een ontroerend moment vastgelegd op onderstaande video. ‘Maar ik ga het proberen’.
Hella, wier meisjesnaam Cohen is, werd geboren in 1924 in Rotterdam. Daar bracht ze de oorlogsjaren door, waarbij ze familieleden, waaronder haar zoon, verstopte in een diepe kuil die achter het huis was bedekt met hout en tapijt.
Hella vertelde later aan Steiner dat ze ook het nazi-kamp Vught heeft overleefd. Ze leefde sinds lange tijd geïsoleerd van enige Joodse gemeenschap. ‘Zijn er joden in Guelph?’, vroeg ze de rabbijn.
‘Hoe gaat het in de buitenwereld?’, vroeg ze aan Steiner. ‘Laten ze ons nu met rust? Of nog niet?’
Uit een gesprek dat de redactie van joods.nl vandaag heeft gehad met Steiner, vertelt de rabbijn niets over de reeks recente gewelddadige antisemitische aanvallen te hebben willen zeggen. Hij omzeilde de vraag, zoals u in het filmpje kunt horen.
‘Laten we eerst praten over het licht dat we zojuist de wereld hebben binnengebracht’, antwoordde de rabbijn zachtjes. ‘Gelukkige Chanoeka!’
De rabbijn vroeg de Rotterdamse Hella of ze een boodschap voor de wereld heeft.
‘Gelukkige Chanoeka voor de hele wereld!’, reageerde Hella. ‘We zijn terug! … en we zullen nooit meer weggaan!’
De volgende dag schreef Steiner, die aan het hoofd staat van de lokale Joodse gemeenschap van de stad, waaronder de studenten aan de Universiteit van Guelph, een bericht op Facebook over zijn ontmoeting. Het bericht werd snel gedeeld.
‘We staken samen de menora aan en ik beloofde dat ik terug zou komen!’, schreef rabbijn Steiner.
‘Mensen, we laten deze vrouw niet meer alleen! Ik zal haar blijven bezoeken. Beste Guelphites (inwoners van Guelph), als je haar op een vrijdagmiddag (of een andere dag) wilt bezoeken, breng haar dan een Challah (kan je bij mij ophalen) en steek eventueel sjabbat-kaarsen aan, reageer hieronder!”
En de opmerkingen, Joodse jongens en meisjes die studeren aan de Universiteit van Guelph, stroomden binnen om Hella te bezoeken.
Hella Cohen-Bergeron, een Holocaust-overlevende geboren te Rotterdam, heeft een nieuw thuis gevonden in de joodse gemeenschap van Guelph, waarvan ze niet wist dat die bestond.
Het kostte een e-mail, een auto en een menora om het te laten gebeuren – een Chanoeka-wonder in 2019.
Gesprek joods.nl met rabbijn Raphi Steiner
De redactie heeft vandaag een telefonisch gesprek gehad met rabbijn Raphi Steiner. Hij is circa 1 uur bij mevrouw Hella Cohen-Bergeron gebleven.
Wij hebben een lijst vragen gesteld aan de Rabbijn, waarvan de meeste onbeantwoord zijn gebleven. Gezien de emotie die zijn bezoek teweeg heeft gebracht, in combinatie met de hoogbejaarde leeftijd van Hella, heeft de rabbijn in zijn eerste bezoek niet te veel vragen willen stellen.
Zo heeft Hella meermaals over ‘boys’ gesproken, maar vermeldt ze alleen dat ‘David heeft de oorlog overleefd’. Waren er meerdere jongens?, vraagt de redactie van joods.nl zich af. En wie is David. Is dat haar zoon of jongere broer? Het is ook de rabbijn niet geheel duidelijk.
Hoe is ze in Kamp Vught terechtgekomen? Dat zou erop kunnen wijzen dat ze uiteindelijk zijn opgepakt door nazi’s. Heeft ze in andere kampen gezeten?
Wanneer is Hella naar Canada vertrokken? Hoe lang precies heeft ze niet in contact gestaan met een joodse gemeenschap?
Uit de gesprekken die de rabbijn heeft gehad, kreeg hij de indruk dat zij en haar man, van wie ook niet bekend is wie hij precies is (en wanneer hij is overleden), gedurende lange tijd hun joodse identiteit uit angst verborgen wilden houden. Zij ging in Canada door het leven als Hella Bergeron, en niet als Hella Cohen-Bergeron. Dat zou een logische stap zijn, omdat Cohen wellicht de bekendste joodse achternaam is.
De rabbijn heeft een groep van 40 tot 50 joodse jongeren verzameld, studenten aan de Universiteit van Guelph, om te zorgen dat Hella regelmatig bezoek zal krijgen.
Raphi, de rabbijn, heeft aangegeven dat hij de rest van Hella’s leven haar zal blijven bijstaan. Hij vertelde vanmiddag ervoor te zullen zorgen dat Hella elke sjabbatavond (vrijdagavond, een joodse traditie om dan met je familie te eten) in het bijzijn van joodse studenten een sjabbat-avond zal meemaken. Elke week.
Rabbijn Staphi Steiner probeert momenteel opnieuw in contact te komen met David en heeft toegezegd om de redactie van joods.nl op korte termijn in contact met hem te brengen. Sinds het bezoek, heeft Steiner geen contact meer gehad met de nog thans onbekende David.
Wij hopen zodoende in een vervolgartikel meer antwoorden te krijgen over het leven van deze 96-jarige Rotterdamse Hella Cohen-Bergeron. Indien u meer informatie weet, dan kunt u contact met ons opnemen via dit contactformulier.
Kaartje sturen?
De rabbijn heeft aangegeven dat hij het op prijs zou stellen indien mensen een kaart naar Hella willen te sturen. Ze is de Nederlandse taal nog machtig. Hij zal deze kaarten persoonlijk langsbrengen.
Joods.nl zal in samenwerking met Chabad On Campus op de Amsterdamse zuidas de kaarten verzamelen en in het nieuwe jaar naar de rabbijn versturen.
Stichting Chabad on Campus Nederland
Gustav Mahlerplein 2
1082 MA Amsterdam
